Προσκυνηματικό Καθεστώς

Τὸ ἰδιοκτησιακὸν καὶ προσκυνηματικὸν καθεστὼς τῶν Παναγίων Προσκυνημάτων εἰς τὴν Ἁγίαν Γῆν ἔχει μεταβληθεῖ πολλάκις. Ὁλόκληρος σχεδὸν ἡ ἱστορία τους διέπεται ἀπὸ τοὺς συνεχεῖς ἀγῶνας τῆς Ἁγιοταφιτικῆς Ἀδελφότητος διὰ τὴν διαφύλαξιν καὶ διάσωσιν αὐτῶν. Ὁ ἀγὼν αὐτὸς ἀντανακλᾷ τὰς ἠρωϊκὰς προσπαθείας τῶν φυλάκων - μοναχῶν διὰ τὴν διατήρησιν τῆς ἑλληνικῆς ταυτότητος καὶ τῆς ὀρθοδόξου παραδόσεως τοῦ Πατριαρχείου καὶ τῶν ἱερῶν Προσκυνημάτων. Αὐτὸ συμβαίνει, διότι τὰ ἱερὰ προσκυνήματα, μὲ πρῶτον τὸν Πανάγιον Τάφον, ὑπῆρξαν πεδίον ἀτερμόνου διαμάχης ἀναμέσον τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν καὶ τῶν κατὰ καιροὺς ἀλλοδόξων κατακτητῶν, ἀλλὰ καὶ ἀναμέσον τῶν Χριστιανῶν ἄλλων Ὁμολογιῶν.

Τὸν 7ον π.Χ. αἰῶνα ὁ πορθητὴς τῶν Ἱεροσολύµων Ὁµὰρ ἴµπν Ἀλ-Χαττὰπ ἀντιµετώπισε τοὺς Χριστιανοὺς καὶ τὸν Πατριάρχην των, Ἅγιον Σωφρόνιον· ὁ Χαλίφης Ὁµάρ, δι΄ εἰδικοῦ διατάγµατος (ἀχτιναμέ), ἀνεγνώριζεν εἰς τὸν Πατριάρχην τοῦ «βασιλικοῦ ἔθνους» (δηλ. τῶν Ρωµηῶν) τὴν ἰδιότητα ἐθνάρχου καὶ πνευµατικοῦ ἡγέτου πάντων τῶν Χριστιανῶν τῆς Παλαιστίνης, ἀκόµη καὶ τῶν ἑτεροδόξων, ὡς ἐπίσης καὶ πρεσβεῖα τιµῆς µεταξὺ πάντων τῶν Χριστιανῶν ἀρχηγῶν, προσέφερε δὲ εἰς αὐτὸν ἐγγυήσεις εὐνοίας, ἀσφαλείας καὶ φορολογικῆς ἀσυδοσίας ἀπὸ µέρους τῶν µελλόντων Μουσουλµάνων ἡγεµόνων. Ὅµως, οἱ διάδοχοί του, αὐθαίρετοι Ἄραβες ἡγεµόνες, ὑπῆρξαν σκληρότατοι· ἡ χριστιανικὴ κοινότης ἤρχισε νὰ πλήττεται ὑπὸ συντόνων προσπαθειῶν ἐξισλαµισµοῦ καὶ ἀφελληνισµοῦ αὐτῆς.

Κατὰ τὴν διάρκειαν τῶν Σταυροφοριῶν ἡ ἐπιβολὴ τῆς λατινικῆς ἐκκλησίας ἐπὶ τοῦ Ὀρθοδόξου κλήρου ὑπῆρξε βιαία, καὶ τὰ Πάνσεπτα Προσκυνήµατα παρεχωρήθησαν εἰς τὸν λατινικόν, µεταφερθέντα ἐκ τῆς Δύσεως, κλῆρον, ἐνῶ οἱ Ἁγιοταφῖται διετήρησαν τὸ δικαίωµα νὰ διαχειρίζωνται τὸν Ναὸν τῆς Εὑρέσεως τοῦ Τιµίου Σταυροῦ καὶ νὰ λειτουργοῦν ἑλληνιστὶ εἰς τὸν Πανάγιον Τάφον καὶ εἰς Βηθλεέµ• ἐπίσης διετήρησαν καὶ πολλὰς Μονὰς ἐκτὸς Ἱεροσολύµων, ἐντὸς δὲ τῆς Ἁγίας Πόλεως τὸ παρὰ τὴν πύλην Δαυῒδ µετόχιον τῆς Λαύρας τοῦ Ἁγίου Σάββα, τὸ ὁποῖον ὑπῆρξε καὶ τὸ κέντρον των, καὶ τὴν Μονὴν τῆς Μεγάλης Παναγίας. Οἱ Σταυροφόροι, θέλοντες νὰ προσεταιρισθοῦν τοὺς Ἀρµενίους καὶ Ἰακωβίτας, παρεχώρησαν εἰς αὐτοὺς Ναοὺς καὶ Μονάς.

Κατὰ τὸν 14ον αἰῶνα διαμορφοῦνται τὰ ἀκόλουθα ἰδιοκτησιακὰ δικαιώματα: εἰς τοὺς Ἕλληνας ἀνῆκε τὸ Καθολικόν, εἰς τοὺς Λατίνους ὁ Κίων τῆς Φραγγελώσεως καὶ ὁ τόπος τῆς ἐμφανίσεως τοῦ Κυρίου εἰς τὴν Μαρίαν τὴν Μαγδαληνήν, εἰς τοὺς Ἀρμενίους τὸ παρεκκλήσιον τοῦ Ἀδὰμ καὶ τὰ Κατηχούμενα, εἰς τοὺς Ἴβηρας ὁ Γολγοθᾶς, ἡ φυλακὴ τοῦ Χριστοῦ καὶ ὁ Ναὸς τῆς Εὑρέσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, εἰς τοὺς Νεστοριανοὺς τὸ θυσιαστήριον ἔξωθεν τοῦ Ναοῦ, εἰς τοὺς Συροϊακωβίτας τὸ παρεκκλήσιον ὀπίσω τοῦ Παναγίου Τάφου, εἰς τοὺς Ἀρειανοὺς ὁ ἔναντι τόπος καὶ εἰς τοὺς Χαμπεσίους ὁ τόπος ἐκ δεξιῶν τοῦ Ἱεροῦ Κουβουκλίου.

Τέλη τοῦ 15ουαἰῶνος οἱ Λατίνοι κατέλαβον ἐκ τῶν Ἰβήρων τὸ ἓν ἐκ τῶν δυὸ μερῶν τοῦ Γολγοθᾶ, ἐνῶ τὸ 1517 ὁ Ὀθωμανὸς Σουλτάνος Σελὴμ Α΄, ὁ ὁποῖος κατέλαβε τὴν Παλαιστίνην, τὴν Συρίαν καὶ τὴν Αἴγυπτον ἐκ τῶν Μαμελούκων ἀνεγνώρισε ἐπισήμως τὴν πλήρη κυριαρχίαν τῶν Ὀρθοδόξων εἰς τὸν Ναὸν τῆς Ἀναστάσεως.Εἶναι ἡ περίοδος διαµορφώσεως καὶ παγιώσεως τοῦ Προσκυνηµατικοῦ Καθεστῶτος (status quo).

Ἡ περίοδος αὕτη τῆς ἱστορίας τῶν Ἱεροσολύµων χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὰς προσπαθείας κυρίως τῶν Λατίνων καὶ τῶν Ἀρµενίων, βασιζοµένων τῶν  μὲν εἰς τὴν διπλωµατίαν τῶν εὐρωπαϊκῶν δυνάµεων, τῶν δὲ εἰς τὴν οἰκονοµικὴν ἢ ἄλλου εἴδους πρόσβασίν των εἰς τὴν Ὑψηλὴν σουλτανικὴν Πύλην τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὅπως ἀνατρέψωσι τὸ εὐνοϊκὸν διὰ τὴν γηγενῆ (ἑλληνικὴν) Ἐκκλησίαν τῶν καθεστὼς καὶ ἀποκτήσωσι τὰ πρωτεῖα ἢ καὶ τὴν ἀποκλειστικότητα εἰς τὰ πανίερα Προσκυνήµατα.

Τὸ 1520 ὁ διάδοχος αὐτοῦ, Σουλτάνος Σουλεϊμὰν ὁ Μεγαλοπρεπὴς παρεχώρησε τὰς κλείδας τοῦ Ναοῦ, τὰς ὁποίας ἕως τότε κατεῖχον οἱ Ἕλληνες, μὲ κληρονομικὸν δικαίωμα εἰς οἰκογενείας Μουσουλμάνων, οἱ ὁποῖοι ἕως καὶ σήμερον κρατοῦν τὰς κλείδας τῆς Ἁγίας Πόρτας καὶ ἀνοίγουν καὶ κλείνουν τὸν Ναόν, βάσει σχετικῶν συμφωνιῶν.

Σήμερον ἡ θέσις τοῦ Ἑλληνορθοδόξου Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων εἶναι ἀπολύτως κυριαρχική, τόσο εἰς τὸν Ναὸν τῆς Ἀναστάσεως καὶ τὸν Πανάγιον Τάφον, ὅσο καὶ εἰς τὰ λοιπὰ ἱερὰ προσκυνήματα τῆς Παλαιστίνης. Εἰς τὴν πνευματικήν, διοικητικὴν καὶ ποιμαντικὴν δικαιοδοσίαν του ἀνήκουν ὁ Ναὸς τῆς Ἀναστάσεως, ὁ Γολγοθᾶς, ὁ Πανάγιος Τάφος καὶ τὰ παρεκκλήσια τοῦ Ἀδάμ, τοῦ Ἀκανθίνου Στεφάνου, τοῦ ἑκατοντάρχου Λογγίνου, τῶν Κλαπῶν καὶ τῆς Φυλακῆς τοῦ Χριστοῦ. Ἐπίσης, ἀνήκουν εἰς τὸ Πατριαρχεῖον μέρος τοῦ Πραιτωρίου, ὁ Τάφος τῆς Παναγίας εἰς τὴν Γεθσημανήν, ἡ ἐκκλησία τῆς «Μικρᾶς Γαλιλαίας» ἐπὶ τοῦ Ὄρους τῶν Ἐλαιῶν, ὁ τόπος λιθοβολισμοῦ τοῦ Πρωτομάρτυρος Ἁγίου Στεφάνου καὶ ὁ οἶκος τῆς Θεοτόκου.

Εἰς τὸ Ὀρθόδοξον Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων ἐπίσης ἀνήκουν ὁ Ναὸς τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ εἰς τὴν Βηθλεέμ, τὸ Σπήλαιον τῶν Ποιμένων, τὸ Φρέαρ τοῦ Ἰακὼβ εἰς Νεάπολιν, ὁ Ναὸς τοῦ Εὐαγγελισμοῦ εἰς τὴν Πηγὴν τῆς Θεοτόκου ἐν Ναζαρέτ, τὸ Προσκύνημα τοῦ θαύματος ἐν Κανᾷ τῆς Γαλιλαίας, ὁ Ναὸς τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος ἐν τῷ Ὄρει Θαβώρ, ὁ Ναὸς τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων ἐν Καπερναούμ, πλησίον τοῦ Ὄρους τῶν Μακαρισμῶν, ἡ Μονὴ τῆς Τιβεριάδος καὶ ὁ Ναὸς τοῦ προφήτου Ἐλισσαίου ἐν Ἱεριχῷ, ὅπου καὶ ἡ συκομορέα τοῦ Ζακχαίου. Ἐπίσης εἰς τὸ Πατριαρχεῖον Ἱεροσολύμων ἀνήκουν αἱ παλαίφαται ἱεραὶ Μοναὶ τῆς Λαύρας τοῦ Ἁγίου Σάββα τοῦ Ἡγιασμένου, τοῦ Ἁγίου Γεωργίου Χοζεβίτου, τοῦ Σαρανταρίου Ὄρους, τῆς Βηθανίας, τοῦ ἀββᾶ Γερασίμου τοῦ Ἰορδανίτου, τοῦ ἀββᾶ Θεοδοσίου, τοῦ Τιμίου Σταυροῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Συμεὼν τοῦ Θεοδόχου , ἡ λεγομένη «Καταμόνας».